فیبروم رحم که به آن میوم نیز گفته میشود، یکی از شایع‌ترین توده‌های خوش‌خیم در میان زنان است که در دوران باروری رخ می‌دهد. این توده‌ها از بافت عضلانی رحم تشکیل شده و می‌توانند از نظر اندازه، تعداد و محل قرارگیری بسیار متنوع باشند.
اگرچه بسیاری از فیبرومها بدون علامت هستند و نیازی به درمان ندارند، اما در برخی موارد می‌توانند باعث مشکلاتی مانند خونریزی‌های سنگین، درد لگنی، یا اختلالات باروری شوند. آگاهی از عوامل خطر، علائم و علت بروز آن کمک میکند تا سلامت خود را بهتر مدیریت کرده و از عوارض احتمالی پیشگیری کنند.
فیبروم رحم چیست؟
فیبروم رحم چیست؟
فیبروم رحم به تومور‌های خوش خیمی (غیر سرطانی) گفته میشود که غالبا در سنین باروری در رحم ظاهر می‌شوند. فیبروم‌های رحمی که با نام‌های لیومیوما (leiomyoma) یا میوما (myoma) نامیده می‌شوند، با افزایش خطر سرطان رحم همراه نیستند و تقریباً هرگز به سرطان تبدیل نمی‌شوند.
بسیاری از خانم‌ها در طول زندگی به میوما مبتلا می‌شوند، اما شاید از وجود آن بی‌اطلاع باشند. زیرا اغلب بدون هیچ گونه علامتی می‌باشند و پزشک ممکن است بطور اتفاقی طی معاینه لگن یا سونوگرافی قبل از تولد آن را کشف کند.
از نظر اندازه، فیبروم میتواند آنقدر کوچک باشد که با چشم دیده نشود، اما در برخی موارد نیز به صورت توده‌هایی درمی آید که باعث بزرگ شدن رحم میشود. ضایعه فیبروم میتواند تکی یا چندتایی باشد و در موارد شدید، رحم را آنقدر متسع(گشاد) میکند که باعث افزایش وزن میشود.
علائم فیبروم رحم
فیبروم رحم ممکن است علائم متفاوتی داشته باشد و در برخی موارد بدون هیچ علائمی باقی می مانند. اما برخی از علائم رایج فیبروم رحم عبارتند از:
- درد یا فشار در ناحیه لگن: ممکن است احساس فشار یا درد در ناحیه شکم یا لگن داشته باشید، به ویژه اگر فیبرومها بزرگ باشند.
- قاعدگی‌های سنگین یا طولانی: خونریزی شدید در دوران قاعدگی یکی از علائم شایع است. ممکن است نیاز به تعویض مرتب پدها یا تامپون‌ها داشته باشید.
- درد هنگام رابطه جنسی: برخی از زنان ممکن است هنگام رابطه جنسی احساس درد کنند، به ویژه اگر فیبرومها در نزدیکی گردن رحم یا دیواره رحم قرار داشته باشند.
- مشکلات ادراری: اگر فیبرومها به مثانه فشار بیاورند، ممکن است احساس نیاز به ادرار مکرر یا مشکلاتی در تخلیه کامل مثانه پیدا کنید.
- مشکلات گوارشی: فشار فیبرومها بر روده‌ها میتواند باعث یبوست یا مشکلات گوارشی شود.
- خستگی: خونریزی‌های شدید میتواند منجر به کم‌خونی و احساس خستگی و ضعف عمومی شود.
- ناباروری: در برخی از موارد نادر، فیبرومها می‌توانند بر روی بارداری تأثیر بگذارند و ممکن است منجر به مشکلاتی در حاملگی یا ناباروری شوند.
در صورتی که علائم فوق را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک متخصص زنان مشورت کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب دریافت کنید.
انواع فیبروم رحم
فیبرومها معمولاً بر اساس مکان استقرارشان در رحم به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک می‌توانند علائم و تأثیرات متفاوتی بر بدن داشته باشند. فیبروم‌های اینترامورال (Intramural fibroids) شایع‌ترین نوع فیبرومها هستند که در دیواره عضلانی رحم رشد می‌کنند. این نوع فیبرومها می‌توانند باعث بزرگ شدن رحم و در نتیجه ایجاد احساس سنگینی یا فشار در ناحیه لگن شوند.
فیبروم‌های زیر مخاطی (Submucosal fibroids) در لایه داخلی رحم (آندومتر) یا حفره رحم رشد می‌کنند. این نوع فیبرومها معمولاً در نزدیکی پوشش داخلی رحم قرار دارند و ممکن است باعث مشکلاتی نظیر خونریزی‌های غیرطبیعی قاعدگی، قاعدگی‌های سنگین و حتی نازایی شوند. اگر این فیبرومها پایه‌ای داشته باشند و به سمت داخل رحم آویزان شوند، به آنها فیبروم‌های ساب‌موکوزال پدانکوله (Pedunculated Submucosal) گفته میشود. این ساختار آویزان میتواند باعث ایجاد درد شدید در زمان حرکت یا انقباض‌های رحم شود.
فیبروم‌های زیر سروزال (Subserosal fibroids) در لایه خارجی رحم رشد می‌کنند و به سمت خارج رحم گسترش می‌یابند. این نوع فیبرومها معمولاً تأثیر کمتری بر چرخه قاعدگی دارند، اما ممکن است به دلیل فشار به اندام‌های مجاور مانند مثانه یا روده، علائمی نظیر تکرر ادرار یا یبوست ایجاد کنند. اگر فیبروم‌های زیر سروزال دارای پایه‌ای باشند که به رحم متصل است، به آنها فیبروم‌های پدانکوله زیر سروزال گفته میشود که می‌توانند در اثر چرخش پایه، باعث درد شدید شوند.
علت ایجاد فیبروم رحم چیست؟
اگرچه، علت فیبروم رحم کاملا مشخص نیست، اما تحقیقات انجام شده و مطالعات بالینی به عوامل زیر اشاره می‌کنند:
1. تغییرات ژنتیک
بسیاری از فیبرومها حاوی تغییراتی در ژنها هستند که این تغییرات در سلولهای طبیعی عضله رحم دیده نمی‌شود.
2. هورمون ها
استروژن و پروژسترون، دو هورمون تحریک کننده رشد دیواره رحم هستند و در طول چرخه قاعدگی آنجا را برای بارداری احتمالی آماده سازی می‌کنند و به نظر می رسد در تقویت رشد فیبرومها موثرند. میوماها گیرندههای استروژن و پروژسترون بیشتری نسبت به سلولهای عضلانی طبیعی رحم دارند و به همین دلیل است که پس از یائسگی کوچک می شوند.
3. سایر فاکتورهای رشد
عواملی که برای حفظ بافت ها به بدن کمک می‌کنند، مانند فاکتور رشد شبه انسولین نیز، می‌توانند بر رشد فیبروم تأثیر بگذارند.
4. ماتریس خارج سلولی (ECM)
ماتریس خارج سلولی ماده‌ای است که مثل ملات بین آجر عمل میکند و باعث میشود سلولها به هم بچسبند. این ماده در فیبرومها افزایش میابد و آنها را فیبری میکند. به علاوه، فاکتورهای رشد را ذخیره میکند و از این طریق هم باعث ایجاد تغییرات بیولوژیکی در سلولها می شود.
عمل فیبروم رحم
فیبروم رحم چگونه رشد می کند؟
محققین بر این باورند که فیبروم‌های رحمی از یک سلول بنیادی در بافت ماهیچه صاف رحم (myometrium) ایجاد میشود. این سلول منفرد به طور مکرر تقسیم میشود و در نهایت به توده محکمی که از بافت‌های اطراف متمایز است تبدیل میشود.
الگوی رشد میوما‌های رحمی متفاوت است. ممکن است به آرامی یا به سرعت رشد کنند، یا ممکن است به همان اندازه باقی بمانند. برخی از آنها به جوانه‌های در حال رشد تبدیل می‌شوند، در حالی که برخی ممکن است به خودی خود کوچک شوند. بسیاری از فیبروم‌هایی که در دوران بارداری وجود دارند، بعد از بارداری به موازات برگشتن اندازه رحم به حالت طبیعی، کوچک یا ناپدید می‌شوند.
عوامل خطر فیبروم رحمی
عوامل خطر متعددی وجود دارند که می‌توانند بر رشد و ایجاد فیبروم‌های رحمی تأثیر بگذارند. برخی از مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:
- اگر مادر یا خواهر شما به فیبروم مبتلا بوده‌اند، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است.
- قاعدگی زودهنگام میتواند با افزایش خطر بروز فیبروم رحمی مرتبط باشد.
- اضافه وزن و چاقی از عوامل مؤثر در افزایش احتمال ایجاد فیبروم هستند.
- کمبود برخی ویتامین‌ها، به‌ویژه ویتامین D، میتواند خطر رشد فیبرومها را افزایش دهد.
- مصرف زیاد گوشت قرمز و کمبود سبزیجات برگی، میوه و لبنیات در رژیم غذایی با افزایش خطر فیبروم مرتبط است.
- نوشیدن مشروبات الکلی، به‌ویژه آبجو، میتواند خطر ابتلا به فیبروم را بالا ببرد.
آیا فیبروم رحم عوارض دارد؟
فیبروم های رحمی معمولاً توده‌های خوش‌خیمی هستند که خطرناک محسوب نمی‌شوند، اما می‌توانند عوارضی را به همراه داشته باشند. یکی از شایع‌ترین عوارض آنها کم‌خونی ناشی از خونریزی‌های سنگین قاعدگی است. این کاهش گلبولهای قرمز خون میتواند علائمی مانند ضعف، خستگی، تنگی نفس، و سرگیجه ایجاد کند. در موارد شدید، کم‌خونی ممکن است نیاز به انتقال خون داشته باشد تا سطح گلبولهای قرمز بدن به حالت طبیعی بازگردد.
علاوه بر کم‌خونی، بسته به محل و اندازه فیبرومها، ممکن است عوارض دیگری نیز بروز کند. فیبروم‌های بزرگ می‌توانند به اندام‌های مجاور رحم فشار آورده و مشکلاتی مانند تکرر ادرار، احتباس ادراری یا یبوست ایجاد کنند. در مواردی، فیبرومها می‌توانند با باروری تداخل داشته باشند و منجر به مشکلاتی مانند سقط مکرر، زایمان زودرس یا دشواری در باردار شدن شوند. همچنین، برخی افراد ممکن است درد لگنی مزمن یا احساس سنگینی در ناحیه لگن را تجربه کنند. به همین دلیل، تشخیص و مدیریت به‌موقع فیبروم های رحمی برای جلوگیری از این عوارض ضروری است.
چه زمانی برای فیبروم رحمی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده یا تجربه موارد زیر باید به پزشک مراجعه کرد:
- درد مستمر در ناحیه لگن
- دوره های قاعدگی بسیار سنگین، طولانی و دردناک
- لکه بینی یا خونریزی بین دوره ها
- مشکل در تخلیه مثانه
- کاهش تعداد گلبولهای قرمز خون (کم خونی) در صورتی که توضیح دیگری نداشته باشد
◀️ در صورت مشاهده خونریزی شدید واژینال یا درد شدید و ناگهانی لگن، باید سریعا به پزشک یا سایر مراکز درمانی مراجعه و موضوع را پیگیری کنید.
فیبروم رحم چگونه تشخیص داده میشود؟
فیبروم رحم معمولاً طی معاینه معمولی لگن حس میشود. پزشک ممکن است بی‌نظمی در شکل رحم را احساس کند و این نشان دهنده وجود فیبرومها است. در صورت وجود این علامت، پزشک ممکن است آزمایشات زیر را انجام دهد:
۱. تست‌های آزمایشگاهی
اگر خونریزی قاعدگی شما غیر عادی است، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای بررسی دلایل احتمالی تجویز کند. این موارد میتواند شامل شمارش کامل خون (CBC) یا سایر آزمایشات باشد.
۲. سونوگرافی
در صورت نیاز به تأیید، پزشک ممکن است سونوگرافی را پیشنهاد کند. این کار به منظور تأیید تشخیص، و نقشه و اندازه‌گیری فیبرومها و توسط امواج صوتی صورت می‌گیرد.
۳. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
در صورتی که سونوگرافی سنتی اطلاعات کافی را در اختیار پزشک قرار ندهد، او ممکن است تصویربرداری را پیشنهاد کند. تصویربرداری MRI اندازه و محل فیبرومها را با جزئیات بیشتری نشان می‌دهد و به تعیین گزینه‌های مناسب برای درمان فیبروم رحم کمک میکند.
۴. هیستروسونوگرافی
هیستروسونوگرافی از محلول آب نمک استریل برای باز کردن حفره رحم استفاده میکند و گرفتن تصویر از فیبروم‌های زیر موکوسی و مخاط رحم را آسانتر میکند.
۵. هیسترؤسالپنگوگرافی( Hysterosalpingography )
در این روش برای واضح کردن حفره رحمی و لوله‌های تخمدان در تصاویر اشعه ایکس، از رنگ استفاده میشود. این به پزشک کمک میکند تا متوجه شود که لوله‌های تخمدان باز هستند یا بسته، و همچنین میتواند فیبروم‌های زیر موکوس را مشاهده کند.
۶. هیستروسکوپی
پزشک تلسکوپ کوچکی به نام هیستروسکوپ را وارد رحم میکند. سپس محلول نمکی را به درون رحم تزریق میکند تا حفره آن باز شود و بتواند دیواره‌های رحم و دهانه لوله‌های تخمدان را معاینه کند.
هومیوپاتی را ترویج می‌کنند. تاکنون هیچ مدرک علمی برای حمایت از اثربخشی این تکنیک‌ها در دست نیست.
خطر ابتلا به فیبروم رحم جدید چقدر است؟
در همه روش‌هایی که ذکر شد (بجز هیسترکتومی)، جوانه‌های ریز میوما که در حین عمل تشخیص داده نشده‌اند، می‌توانند رشد کنند. همچنین در برخی از روشها (میومکتومی لاپاروسکوپی یا رباتیک، فرسایش رادیویی یا جراحی سونوگرافی متمرکز) ممکن است فقط بعضی از فیبروم های موجود درمان شوند.
اگرچه، در اغلب موارد فیبروم تعارضی با بارداری ندارد، اما این امکان نیز وجود دارد که بعضی از انواع آن، بخصوص انواع زیر موکوسی، باعث نازایی یا سقط جنین شوند. به علاوه، افرادی که مایل به باردار شدن هستند باید بدانند که بعضی روشها از جمله، هیسترکتومی و فرسایش آندومتر شانس باردار شدن را از بین می‌برند.
آمبولیزاسیون شریان رحمی و فركانس پرتونگاری هم نمی‌توانند بهترین گزینه باشند. جراحی فیبروم رحم میتواند انتخابی مناسبی باشد با این حال، بهتر است حتما با پزشک مشورت کرد.
سخن آخر
فیبروم رحم یکی از شایع‌ترین مشکلات زنان در سنین باروری است که معمولاً خوش‌خیم بوده و در بسیاری از موارد بدون علائم خاص باقی می‌ماند. با این حال، در صورت بروز علائمی مانند خونریزی‌های سنگین، درد لگنی یا مشکلات باروری، تشخیص و درمان به‌موقع اهمیت زیادی دارد. شناخت عوامل خطر و تأثیرات مختلف فیبرومها میتواند به زنان کمک کند تا با تغییر سبک زندگی و پیگیری‌های منظم پزشکی، از بروز عوارض جلوگیری کنند.