زایمان دوقلو زمانی رخ می‌دهد که یک زن به‌طور هم‌زمان دو جنین را باردار و سپس در یک دوره حاملگی به دنیا بیاورد. این نوع بارداری‌ها که به آن‌ها بارداری چندقلویی گفته می‌شود، نسبت به بارداری‌های تک‌قلویی با ریسک بالاتری همراه هستند و نیازمند مراقبت‌های پزشکی خاص و نظارت دقیق‌تر هستند.
بارداری دوقلویی می‌تواند به دو شکل باشد:
- دوقلوهای همسان (تک تخمکی): که از تقسیم یک تخمک بارور ایجاد می‌شوند و ژنتیک مشابه دارند.
- دوقلوهای غیرهمسان (دو تخمکی): که از دو تخمک مجزا بارور شده و تفاوت‌های ژنتیکی بیشتری دارند.
چرا بارداری دوقلویی اتفاق می‌افتد؟
عوامل مختلفی در افزایش احتمال دوقلو شدن جنین‌ها نقش دارند:
عوامل ژنتیکی
اگر در خانواده مادر یا پدر سابقه دوقلوزایی وجود داشته باشد، احتمال دوقلو باردار شدن بیشتر می‌شود؛ به‌ویژه در مورد دوقلوهای دو تخمکی.
درمان‌های ناباروری
در روش‌هایی مانند IVF یا تحریک تخمک‌گذاری، بیش از یک تخمک آزاد می‌شود یا چند جنین در رحم قرار داده می‌شود که احتمال بارداری چندقلویی را افزایش می‌دهد.
سن بالاتر مادر
زنان بالای ۳۰ یا ۳۵ سال به‌طور طبیعی بیشتر تخمک‌گذاری دوگانه دارند که احتمال بارداری دوقلو را افزایش می‌دهد.
مصرف مکمل‌ها یا داروها
برخی داروهای باروری مانند کلومیفن یا گنادوتروپین‌ها، تخمک‌گذاری چندگانه را تحریک کرده و احتمال دوقلو شدن جنین‌ها را افزایش می‌دهند.
تفاوت بارداری دوقلو با بارداری معمولی
افزایش فشار بر بدن مادر
در بارداری دوقلو، رحم بزرگ‌تر می‌شود، فشار بیشتری بر قلب، کلیه‌ها و ستون فقرات وارد می‌شود و مادر ممکن است زودتر خسته شود.
افزایش نیاز تغذیه‌ای
مادر به کالری، پروتئین، آهن، کلسیم و مایعات بیشتری نیاز دارد تا نیازهای هر دو جنین تأمین شود.
احتمال بالاتر عوارض بارداری
از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زایمان زودرس
- پره‌اکلامپسی (مسمومیت بارداری)
- دیابت بارداری
- کم‌خونی شدید
- اختلال در رشد داخل رحمی جنین‌ها
زایمان دوقلو چگونه انجام می‌شود؟
نوع زایمان به عوامل متعددی بستگی دارد و پزشک با توجه به شرایط تصمیم‌گیری می‌کند:
زایمان طبیعی
در صورتی که هر دو جنین در موقعیت مناسب (سر پایین) قرار داشته باشند، وزن آن‌ها مناسب باشد و عارضه خاصی وجود نداشته باشد، زایمان واژینال دوقلو امکان‌پذیر است. با این حال، حضور تیم پزشکی مجرب و تجهیزات کامل ضروری است.
زایمان سزارین
در موارد زیر زایمان دوقلو به روش سزارین انجام می‌شود:
- یکی از جنین‌ها در وضعیت بریچ یا عرضی باشد
- مادر قبلاً سزارین شده باشد و شرایط تکرار طبیعی نباشد
- مشکلات جفت یا بند ناف
- وضعیت اورژانسی یا ناهنجاری در یکی از جنین‌ها
چه زمانی زایمان دوقلو انجام می‌شود؟
زایمان دوقلو معمولاً زودتر از هفته ۴۰ انجام می‌شود، چون بارداری‌های دوقلو به‌طور طبیعی زودتر به پایان می‌رسند. در اغلب موارد:
- اگر وضعیت طبیعی باشد، بین هفته ۳۷ تا ۳۸ زایمان برنامه‌ریزی می‌شود
- اگر یکی از جنین‌ها دچار مشکل رشد یا عوارض شود، ممکن است زایمان زودتر از هفته ۳۶ انجام شود
بیشتر بخوانید : بارداری با فیبروم
مراقبت‌های خاص دوران بارداری دوقلو
معاینات پزشکی بیشتر
مادر باید دفعات بیشتری به پزشک مراجعه کند و به‌طور مرتب سونوگرافی و تست‌های رشد انجام دهد تا وضعیت هر دو جنین کنترل شود.
تغذیه کامل و اصولی
افزایش مصرف غذاهای حاوی:
- آهن (عدس، گوشت قرمز، سبزی‌های تیره)
- کلسیم (لبنیات، بادام)
- پروتئین (تخم مرغ، مرغ، حبوبات)
- ویتامین‌های گروه B و D
برای حفظ سلامت مادر و جنین‌ها حیاتی است.
استراحت کافی
مادر باید بیشتر از حالت عادی استراحت کند، فعالیت‌های سنگین را کنار بگذارد و در صورت لزوم از مرخصی زودهنگام استفاده کند.
بیشتر بخوانید : مشاوره و مراقبت‌های بارداری و زایمان
زایمان دوقلو چه خطراتی دارد؟
گرچه بسیاری از بارداری‌های دوقلویی بدون مشکل سپری می‌شوند، اما خطرات بالقوه زیر باید جدی گرفته شوند:
- زایمان زودرس (قبل از هفته ۳۶)
- کاهش رشد یکی از جنین‌ها
- اختلاف وزن نوزادان
- مشکلات تنفسی پس از تولد
- احتمال بستری در NICU
نقش پزشک در کنترل بارداری دوقلو
در بارداری دوقلو، پیگیری توسط متخصص زنان باتجربه و دارای آشنایی با مدیریت بارداری‌های پرخطر بسیار حیاتی است. تصمیم‌گیری‌های دقیق درباره زمان و نحوه زایمان، تشخیص زودهنگام مشکلات و اقدامات فوری در صورت نیاز، تضمین‌کننده سلامت مادر و نوزادان خواهد بود.
سوالات متداول
۱. آیا زایمان طبیعی دوقلو خطرناک است؟
در صورتی که شرایط پزشکی اجازه دهد و هر دو جنین در موقعیت مناسب باشند، زایمان طبیعی با حضور تیم مجرب ایمن و امکان‌پذیر است. اما در موارد پرخطر، سزارین توصیه می‌شود.
۲. آیا تغذیه مادر روی وزن دوقلوها تأثیر دارد؟
بله. رژیم غذایی متعادل با دریافت کافی آهن، پروتئین و ویتامین‌ها می‌تواند به رشد بهتر جنین‌ها کمک کند و احتمال تولد با وزن پایین را کاهش دهد.
۳. آیا دوقلوها همیشه زودتر از موعد به دنیا می‌آیند؟
در اغلب موارد بله. زایمان دوقلو معمولاً در هفته ۳۷ یا ۳۸ انجام می‌شود، حتی در بارداری‌های کاملاً سالم، زیرا رحم ظرفیت محدودی برای رشد هم‌زمان دو جنین دارد.